Een pilletje tegen eenzaamheid
Overgaan
Welkom weer op mijn blog. In mijn vakgebied kom ik vele collega’s tegen die nooit over ‘sterven’ of ‘doodgaan’ spreken. Zij hebben het over ‘overgaan’. Als Manu Keirse, doctor in de geneeskunde, klinisch psycholoog , emeritus hoogleraar en dé specialist in Belgie en Nederland het heeft over rouw bij kinderen dan legt hij uit dat er vier begrippen zijn waarvan je bij kinderen goed moet toetsen of ze die juist begrepen hebben. Die begrippen noemt hij 1) de finaliteit van de dood, 2) de onomkeerbaarheid van de dood, 3) de universaliteit van de dood en 4) de oorzakelijkheid of causaliteit van de dood.
Het is dat eerste begrip, de finaliteit van de dood, waar de meer spiritueel georiënteerde beroepsgenoten geen vrede mee nemen. Er is geen finaliteit, je gaat door, je ziel verlaat je stoffelijke lichaam en komt in een nieuwe omgeving.
Ik zal daar zijn waar jij ook bent, telkens je aan me denkt
Het is niet het opzet van deze blog om een welles-nietes polemiek op te starten tussen de klinische en de spirituele zienswijze. Wie zou ik ten andere zijn om dat te doen? Misschien luidt een veel belangrijkere vraag wel: zou het ons überhaupt zelfs ook maar iets vooruit brengen indien in dat ‘debat’ de ene gelijk krijgt en de andere het onderspit moet delven? Ik denk het niet. Een paar jaar geleden, toen ik nog helemaal in de ban was van het bio-reductionistische ‘wetenschappelijke’ denken, was die vraag voor mij veel gemakkelijker te beantwoorden. En in de beperkte logica van het rationele denkframe was toen het antwoord wellicht ook ‘juist’. Of moet ik zeggen : ‘voldoende juist’ of passend in de wetten van de fysica voor zover we die kennen. Want waar ik tegenwoordig tegenaan loop is de arrogantie waarmee zelfverklaarde wetenschappers geen enkele opvatting tolereren die valt buiten het beperkte frame van wat zij als de grens van de werkelijkheid definiëren. Aan de wetten van de fysica valt niet te tornen. Zo wordt althans beweerd. Nochtans, deze wetten zélf zijn door voortschrijdend inzicht toch al meermaals aangepast moeten worden. Dat komt namelijk doordat het eigenlijk geen wetten zijn maar axioma’s, gelimiteerd door de grenzen van ons bevattingsvermogen op het moment dat we ze tot wet declameren. In maart verscheen er nog een artikel in EOS magazine dat één van de twee paradepaardjes van onze fysica, namelijk ‘het Standaardmodel’ opnieuw in vraag stelt. Kort gezegd vormen enerzijds de Relativiteitstheorie en anderzijds het Standaardmodel de twee hoekstenen van onze moderne fysica. Het Standaardmodel is een zogenaamde kwantumveldentheorie en steunt op wat fysici de Leptonuniversaliteit noemen. Maar het LHCb (Large Hadron Colider beauty) experiment met de deeltjesversneller van het CERN in Geneve leverde resultaten op die niet langer passen in het Standaardmodel waardoor een belangrijke hoeksteen van onze fysica op de helling komt te staan.
Wat allemaal zo zeker was blijkt nu plots misschien toch niet meer zo helemaal zeker te zijn. Waaruit ik leer dat het gepast is om bescheiden in de verwondering te blijven en voorbehoud te maken tegenover stellingen die de absoluutheid claimen. In systeem-therapie is het een grondhouding om te vertrekken vanuit dat niet-weten. Een cliënt vertelde me dat ze het rouwen makkelijker zou vinden als ze met zekerheid wist dat haar dierbare ergens op een plek zou zijn waar het goed vertoeven was en vroeg me of ik dat kon beamen. Ik heb naar alle eerlijkheid geantwoord dat ik het niet wist. Ik heb haar verteld dat ik geloof dat toen haar dierbare kwam te sterven, hij verhuisd is van de fysieke wereld naar een plekje in het hart van de mensen die hem liefhadden. Ik heb haar gezegd : “Ik weet niet waar hij is, maar ik denk dat hij daar zal zijn waar ook jij bent, telkens je aan hem denkt”. Dat was een geruststellende gedachte waarmee ze vrede kon nemen. Wanneer we een geliefde moeten afgeven ervaren we verdriet. Dat gemis is eigenlijk liefde. En daarom doet het zo’n pijn. Als die liefde er niet was, zou het zo moeilijk niet zijn. Komt er een onbekende te overlijden of iemand waar we helemaal niks om geven, dan kunnen we er misschien nog wel door geraakt worden, maar die intense pijn is er niet zoals we die voelen wanneer het iemand is die we liefhebben. Eigenlijk willen we gewoon dat die terugkomt en overheerst het verlangen van samen te zijn. Misschien is het dat wat spiritualiteit ook aantrekkelijk maakt want het brengt die verbinding binnen handbereik.
Pilletje tegen eenzaamheid
Wij zijn sociale wezens en niet gemaakt om alleen te zijn. Volgens het Nationaal Geluksonderzoek van UZ Gent voelde eind februari zowat 73% van de Belgen zich matig tot heel eenzaam. In het vakblad Cell publiceerden neurowetenschappers van Massachusetts Institute of Technology (MIT) begin 2016 een grensverleggende studie. Ze waren erin geslaagd een gebied in het brein te lokaliseren dat gevoelens van eenzaamheid genereert, de Dorsale Raphekern (DRN). In deze DRN bevinden zich dopaminerge neuronen die dopamine kunnen vrijmaken, de neurotransmitter voor het beloningssysteem in onze hersenen. Eenzaamheid is een soort biologisch waarschuwingssignaal dat ons lichaam afgeeft ten teken dat we iets nodig hebben. Net zoals honger, dorst, koude, warmte, vermoeidheid en pijn waarschuwingssignalen zijn dat we moeten eten, drinken, ons warmen, ons afkoelen, rusten… Eigenlijk is de bedoeling van het signaal dat we dan sociaal contact gaan opzoeken, ons gaan verbinden. Maar tegelijkertijd geven onze hersenen ons ook een ‘alarm’-signaal af dat waarschuwt voor de gevaren die bij dat verbinden komen kijken. Stephanie Cacioppo noemt dat alarmsignaal het ‘sociaal gevaar’. Het zijn de amygdala en de insula in je hersenen die verantwoordelijk zijn voor dat ‘sociaal gevaar’. Cacioppo richtte haar onderzoek op pregnenolone, een steroïde die een kalmerend effect zou hebben op deze alarmrespons. Pillen met een dosering van 400 miligram pregnenolone werden in een testonderzoek toegediend aan eenzame maar verder gezonde mensen, om de stressreactie van het brein te temperen bij eenzaamheid. De uitgangspunten van het opzet zijn ongetwijfeld erg nobel: het beperken van de nadelige gevolgen bij het gevoel van eenzaamheid. Maar ik vind het tekenend voor de wereld waarin we beland zijn. Eenzaamheid is een maatschappelijk probleem. Als er in de hersenen een stofje is dat er voor zorgt dat er een alarmbel gaat rinkelen wanneer we eenzaam zijn en dat we dus nood hebben aan sociaal contact, dan moeten we verbinden, en niet een pilletje pakken dat het alarm afzet. Het is zoals honger. Als je honger hebt dan is dat een signaal dat je moet eten. Een pilletje tegen het hongergevoel is dan geen goed idee en verstoort het systeem nog meer dan het al is. Soms kan het signaal inderdaad wijzen op iets anders, een onderliggende diepere oorzaak dan gebrek aan voeding. Misschien is mijn lijf gewoon al oververzadigd en vet en zwaar genoeg en heb ik eigenlijk honger naar iets anders. Het kan goed zijn om dat te onderzoeken en te kijken naar wat je dan écht nodig hebt. Maar om moleculair te gaan ingrijpen om het alarm af te zetten lijkt me niet de remedie. Niet bij honger, en niet bij eenzaamheid. Het is weliswaar de bedoeling van Cacioppo om deze eenzame mensen daardoor terug te laten verbinden met anderen in plaats van zich terug te trekken. Het gevaar is echter niet denkbeeldig dat commercialisering van een dergelijk medicijn zal ontaarden in een ‘pil tegen de eenzaamheid’. Eenzaamheid is geen ziekte. Rouw is ook geen ziekte. Rouwen is heel normaal gedrag van hele normale mensen die in verdriet zijn vanwege een groot verlies. Rouw (of toch minstens niet-problematische rouw) is geen aandoening en behoeft geen behandeling. En al zeker geen medicatie. Nog nooit heeft een pilletje een betreurde dierbare teruggebracht. En toch verschijnen er aan de toonbanken bij de apothekers gewone mensen in rouw die antidepressiva voorgeschreven kregen. Zowel bij rouw als bij eenzaamheid is wat we nodig hebben: ELKAAR. We zijn sociale wezens en hebben elkaar nodig. In één van de modules van het online traject Rouwatelier leren we dat een belangrijke voorwaarde voor een gezond rouwproces precies je sociale netwerk betreft.
Ik weet dus niet of er leven is na de dood. Maar er is wel leven voor de dood. Laat ons daar iets moois van maken en verbinding zoeken met elkaar. Dat zal ons straks helpen wanneer er beproevingen op ons pad komen en we elkaar nodig hebben. Verbinding maken en er zijn voor elkaar is beter dan welk medicijn ook. We zijn sociale wezens en hebben elkaar nodig. Vanuit zowel klinische als vanuit spirituele hoek ligt er vandaag voldoende op tafel om dat alvast te onderbouwen.
Het verdriet dat ons zo'n pijn doet wanneer we gemis ervaren is eigenlijk liefde
